Fitosterole to związki organiczne wytwarzane przez rośliny, analogiczne do naszego cholesterolu. Pełnią one także podobną funkcję, wchodząc w skład błon komórkowych roślin. Razem z fosfolipidami mają za zadanie zmniejszyć ich płynność i przepuszczalność, co chroni komórki przed patogenami. Wśród fitosteroli wyróżniamy stanole i sterole, które różnią się nieco budową chemiczną. Sterole charakteryzują się podwójnym wiązaniem w pierścieniu sterydowym, podczas gdy sterole są go pozbawione. Substancje te powszechnie występują w nierafinowanych olejach roślinnych, migdałach czy soi. Jakie są ich właściwości lecznicze i źródła występowania?
Fitosterole obniżają poziom cholesterolu LDL, który wpływa na rozwój chorób układu krążenia. Niektóre badania sugerują także, że związki te mogą być pomocne w leczeniu nowotworów. Mają także działanie przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, a także hamują procesy alergiczne i autoimmunologiczne. U kobiet w okresie menopauzalnym fitosterole zmniejszają przykre objawy, takie jak uderzenie gorąca czy zimne poty. Co warto o nich wiedzieć?
Fitosterole – czym są?
Fitosterole to ważne substancje wytwarzane przez rośliny. Budowa i funkcja tych związków organicznych bardzo przypomina cholesterol, który jest głównym sterolem występującym u zwierząt. Najczęściej spotykane sterole roślinne to sitasterol, kampesterol, beta-sitosterol i stigmasterol. W naszej diecie dominuje głównie beta-sitosterol, stanowi on aż połowę ze spożywanych przez nas fitosteroli. Związki te wchodzą w skład błon komórkowych i cytoplazmatycznych roślin. Uczestniczą także w regulacji ich procesów wewnątrzkomórkowych. Sterole roślinne wraz z cukrami tworzą również glikozydy, czyli substancje wykorzystywane przez rośliny do obrony przed roślinożercami.
Fitosterole – właściwości lecznicze
Fitosterole mają budowę chemiczną bardzo zbliżoną do naszego cholesterolu. Z tego względu spożywanie ich jest dla nas wyjątkowo korzystne. Nasz organizm nie odróżnia tych związków, dzięki czemu fitosterole wiążą się z receptorami cholesterolu w jelitach i są wchłaniane zamiast niego. W efekcie poziom cholesterolu transportowanego przez lipoproteiny o niskiej gęstości (tak zwany cholesterol LDL, który odpowiedzialny jest za choroby serca) jest niższy. Zapobiega to odkładaniu się go w komórkach ścian tętniczych. Proces ten skutkuje tworzeniem blaszek miażdżycowych i zwężeniem tętnic, co jest niebezpieczne dla naszego zdrowia. Fitosterole hamują to zjawisko, ograniczając wchłanianie cholesterolu LDL nawet o 30%-60%, w zależności od spożywanej dawki.
Pozytywny wpływ fitosteroli na zdrowie
Spożywanie fitosteroli ma także inne, korzystne dla nas skutki. Liczne badania dowiodły, że związki te mają właściwości przeciwzakrzepowe i hamujące procesy alergiczne i autoimmunologiczne. Obniżają także produkcję cytokin w przebiegu stanów zapalnych. Co więcej, działają przeciwgorączkowo, jednocześnie wspierając nasz układ odpornościowy. Dlatego znalazły zastosowanie w profilaktyce choroby Alzheimera, stwardnienia rozsianego, choroby niedokrwiennej serca czy reumatoidalnego zapalenia stawów. Co więcej, naukowcy stwierdzili, że fitosterole są zdolne do inicjowania zaprogramowanej śmierci komórek rakowych, czyli ich apoptozy. Jest to pomocne w przypadku leczenia nowotworów prostaty, piersi i okrężnicy.
Źródła występowania fitosteroli
Ze względu na ich korzystne działanie, powinniśmy na stałe włączyć fitosterole do naszej diety. W małym ilościach zawierają je naturalnie oleje roślinne. Bogaty w nie jest olej sezamowy, kukurydziany, słonecznikowy i oliwa z oliwek. Sterole roślinne znajdziemy także w otrębach ryżowych, nasionach słonecznika i sezamu, orzechach oraz migdałach. Bogate w te związki są również rośliny strączkowe oraz warzywa takie jak brokuły, brukselka, kalafior czy oliwki. Z owoców warto wymienić pomarańcze, grejpfruty, brzoskwinie i banany.
Fitosterole – ile ich spożywać?
Zalecana dawka dzienna fitosteroli to około 1 g. Taką ilość trudno dostarczyć sobie w tradycyjnych produktach spożywczych. Dlatego na rynku dostępne są margaryny, jogurty, majonezy, sery, czekolada, sok pomarańczowy, słodycze czy płatki śniadaniowe wzbogacone o te związki. Producenci w Unii Europejskiej są zobowiązani do zamieszczenia informacji na temat zawartości steroli roślinnych w swoich produktach. Fitosterole mają korzystny wpływ na nasze zdrowie, nie warto jednak z nimi przesadzać. Zbyt duża ich ilość obniża w naszym organizmie poziom beta-karotenu oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Z tego względu nie zaleca się spożywania więcej niż 3 g steroli roślinnych. Jeśli nasza dieta jest bogata w fitosterole, nie zapominajmy o dołączeniu do jadłospisu warzyw i owoców o wysokiej zawartości karotenu.
Karolina Solga