Opuszczone gniazdo
Gdy wreszcie dzieci zostają wypuszczone w świat, by żyć własnym niezależnym życiem i założyć swoje rodziny, małżonkowie muszą renegocjować swój system małżeński jako diadę i wypracować nowe sposoby wzajemnych relacji znowu jako para. Rozwiązywanie różnych problemów na tym etapie życia wiąże się ze zmianą wieloletnich przyzwyczajeń i stabilnych wzorców postępowania. Istnieje również konieczność ustalenia relacji między rodzicami a ich dorosłymi dziećmi i ich rodzinami. Wejście w role dziadków wiąże się z ustaleniem swoich kompetencji w tym zakresie. Podobnie dzieje się w przypadku potencjalnych ingerencji w życie małżeńskie swoich dzieci.
Emerytura i okres starości
Ten etap wspólnego życia małżonków nieodłącznie związany jest z zaakceptowaniem zmieniających się ról pokoleniowych. Starsi ludzie stają w obliczu trudności spadku formy fizjologicznej, a w późniejszym czasie radzenia sobie z utratą współmałżonka, rodzeństwa i rówieśników oraz przygotowania na śmierć. Nie oznacza to jednak, że ma to być etap melancholijny i letargiczny. Wręcz przeciwnie. Zadaniem rodziny na tym etapie jest wspieranie przez ludzi starszych roli średniego pokolenia, włączanie do systemu mądrości i doświadczenia, sprawdzanie możliwości podejmowania nowych ról rodzinnych i społecznych.
W swoim cyklu życia rodzina przechodzi przez różne fazy przejściowe i kryzysy. Są okresy takie, gdy w rodzinie pojawia się ktoś nowy, a także takie, w których ktoś odchodzi. Ważne wydarzenia w życiu rodziny poprzedzające jej wejście w nową fazę stanowią pewne punkty zwrotne. Mogą one być momentami potencjalnego kryzysu, po którym nastąpi skostnienie procesu rozwojowego, jak również mogą stanowić doskonałą okazję do wykształcenia się nowych form. Wszystko zależy od tego, na ile rodzina jest elastyczna i jaki poziom spójności wiąże jej członków.
Natalia Wieteska