Natrętne myśli bardzo często uruchamiają myślenie lękowe, które znacząco obniża jakość życia. Sprawia, że unikamy określonych miejsc, osób, sytuacji i programów, przez co nie funkcjonujemy tak, jak byśmy tego chcieli. Badania naukowe wykazały, że ludzki mózg jest nastawiony na lęk. Sytuacje z nim powiązane zapamiętuje mocniej, bo przekłada się to na przetrwanie. Jeśli w porę dostrzeżemy zagrożenie, możemy przed nim uciec lub stawić mu czoła. Jak powstają natrętne myśli pod kątem neuronalnym? Co warto wiedzieć o tym procesie?
Spis treści:
- Ciało migdałowate a odczuwanie lęku
- Warunkowanie – jak bodziec neutralny zaczyna wyzwalać lęk?
- Reakcja warunkowa. Dlaczego fałszywe alarmy wybrzmiewają tak głośno?
- Kora nowa i racjonalna analiza bodźca
- Jak powstają natrętne myśli?
- Co cechuje myślenie lękowe?
- Na czym polega fuzja myśli i działania?
- Tolerancja niepewności a myślenie lękowe
- Lepkie myśli – kiedy jesteśmy na nie najbardziej podatni?
Ciało migdałowate a odczuwanie lęku
Ciało migdałowate to stara struktura mózgu, która powstała po to, abyśmy odczuwali lęk. Wystarczy, że pojawi się niewielki bodziec, który wydaje się groźny, by ten obszar wszczął alarm. Większość sygnałów, które generuje, okazuje się fałszywa. Niestety, te coraz częściej uruchamiają w nas stany lękowe i skutkują dyskomfortem.
Warunkowanie – jak bodziec neutralny zaczyna wyzwalać lęk?
Ciało migdałowate swoje działanie opiera m.in. na warunkowaniu. Iwan Pawłow zauważył, że można nauczyć psa, aby reagował na bodziec neutralny, jeśli stworzy się odpowiednią sieć neuronalną odpowiedzialną za skojarzenia. Radziecki naukowiec wiązał jedzenie, które wywołuje wyciek śliny, z dźwiękiem dzwonka. Po pewnym czasie ślinotok u zwierzęcia pojawiał się pod wpływem dzwonka. Podobna sytuacja ma miejsce u ludzi. Jeśli napadł nas przystojny mężczyzna, to teraz każdego podobnego traktujemy jako potencjalne zagrożenie. Dzieje się to nawet wówczas, gdy koleżanka przedstawia nam swojego kuzyna i sytuacja wydaje się bezpieczna.
Reakcja warunkowa. Dlaczego fałszywe alarmy wybrzmiewają tak głośno?
Jak powstają natrętne myśli? Fałszywe alarmy są zakodowane w obwodach neuronalnych. Jeśli napadł nas przystojny brunet, to teraz reagujemy lękiem na każdego mężczyznę, który go przypomina. Im częściej postępujemy w ten sposób i np. uciekamy przed nim, tym bardziej wzmacniamy stare połączenia neuronalne. Na szczęście możemy utworzyć nowe, które nie posiadają znamion lęku, a następnie je pielęgnować. Z czasem staną się pierwszą, automatyczną reakcją. Przemianę umożliwia plastyczność mózgu. Ten narząd pozostaje zdolny do tworzenia nowych połączeń neuronalnych nawet u seniorów, dlatego nie jesteśmy skazani na cierpienie, jakie wywołują myśli intruzyjne.
Kora nowa i racjonalna analiza bodźca
Dawniej kluczową rolę odgrywała szybka reakcja, od niej zależało nasze życie. Brakowało miejsca na rozmyślanie, gdyż ta mogła doprowadzić do śmierci. Dziś dysponujemy też korą nową, która sprawdza się jako narzędzie analityczne. Ocenia ona napływające bodźce alarmowe. Wynik jej analizy trafia następnie do ciała migdałowatego. Następuje to z opóźnieniem. Najpierw odczuwamy pierwszy lęk, przez co sytuacja wydaje się niebezpieczna. Dopiero po chwili możemy go skorygować.
Jak powstają natrętne myśli?
Zauważono, że sprzyjają im wewnętrzne głosy, które prowadzą dyskusje. Psycholodzy wyodrębniają:
- Głos Niepokoju, który zawsze widzi zagrożenie i nie wykazuje zdolności do tolerancji nawet niewielkiej dozy niepewności;
- Fałszywy Pocieszyciel, który zachęca do wypierania myśli, ich racjonalizowania i tworzenia planów na wypadek spełnienia się czarnego scenariusza;
- Wewnętrzna Mądrość, ona uspokaja dwa pozostałe głosy i zapewnia prawidłowy odbiór sytuacji.
Co cechuje myślenie lękowe?
Jeśli wykazujemy myślenie lękowe, to zaczynamy wierzyć w czarne scenariusza, nawet gdy ryzyko jest minimalne. Stajemy się też niezwykle wrażliwi na włączenie trybu awaryjnego. Uruchamiają go różne czynniki, w tym rozmowa z szefem i krzywe spojrzenie sąsiadki. Grozi to rozmyślaniem i analizowaniem, co skutkuje nasileniem stanu lękowego.
Na czym polega fuzja myśli i działania?
Fuzja myśli i działania sprawia, że wierzymy w korelację między obrazem w naszej głowie a naszą postawą. Zakładamy, że skoro nasz umysł wygenerował wizję, w której krzywdzimy własne dziecko, to wkraczamy na drogę psychopatii. Musimy oddać pociechę pod opiekę innej osoby, aby jej nie okaleczyć, nie wykorzystać etc.
Tolerancja niepewności a myślenie lękowe
Myślenie lękowe łatwiej dopada tych z nas, którzy borykają się z niską tolerancją niepewności. Nawet racjonalne ryzyko wydaje im się trudne do zaakceptowania. Nie skupiają się na tym, że jest ono małe, lecz koncentrują na potężnych skutkach, do których może doprowadzić.
Lepkie myśli – kiedy jesteśmy na nie najbardziej podatni?
Lepkie myśli przyklejają się do nas, gdy napotykają na podatny grunt. Jest nim m.in. skłonność do analizowania każdej wizji, jaka pojawiła się w głowie. Niektórzy wykazują skłonności genetyczne do takiej postawy. Na szczęście wszyscy możemy się jej oduczyć. Warto zaznaczyć, że lepkim myślom sprzyjają czynniki takie jak stres, zmęczenie czy brak sieci wsparcia społecznego.
Bibliografia:
- Kleinman P.; Psychologia. Przewodnik dla lubiących rozkminiać bez bólu; Wydawnictwo Zwierciadło, 2022
- Winston S.M., Seif M.N.; Uwolnij się od natrętnych myśli i wspomnień; Wydawnictwo Feeria, 2021