Morfologia krwi to najczęściej wykonywane badanie diagnostyczne. Pozwala na wstępne określenie stanu zdrowia pacjenta. Analiza wyników pozwala na stwierdzenie, czy nie cierpi on na niedokrwistość, stan zapalny, infekcję czy inne procesy chorobowe. Zazwyczaj jednocześnie z morfologią krwi wykonuje się oznaczenie poziomu hemoglobiny. Samo badanie polega na jakościowej i ilościowej ocenie komórek krwi. Lekarz, który interpretuje wyniki, pyta pacjenta także o jego samopoczucie, wiek, przebyte choroby i tryb życia. Dzięki temu jest w stanie postawić trafną diagnozę. Jak odczytać wynik morfologii krwi?
W naszym organizmie znajduje się około 5 litrów krwi. Jej funkcja to rozprowadzanie tlenu, substancji odżywczych, witamin i hormonów po organizmie. Pozwala także na pozbycie się z ciała dwutlenku węgla, toksyn czy zbędnych związków chemicznych. Dzięki krwi możemy utrzymać stałą temperaturę ciała oraz pH w pewnych granicach. W płynnym osoczu zawieszone są elementy morfotyczne krwi, czyli jej komórki. Wyróżniamy wśród nich krwinki czerwone (erytrocyty), białe (leukocyty) oraz płytki krwi. To właśnie ich ilość i jakość jest oceniana podczas badania morfologii krwi.
Hemoglobina
Hemoglobina (HGB) to białkowy składnik erytrocytów, czyli czerwonych krwinek. Transportuje krew i dwutlenek węgla, dzięki czemu zapewnia wymianę gazową w obrębie organizmu. Określenie jej ilości pozwala na rozpoznanie niedokrwistości. U kobiet norma wynosi między 12 a 16 g/dl, a u mężczyzn 14-18 g/dl. Nadmiar hemoglobiny pojawia się wskutek odwodnienia lub niedotlenienia organizmu oraz nadkrwistości w przebiegu chorób płuc i serca czy nowotworów nerek. Zbyt niski jej poziom świadczy za to o niedokrwistości lub przewodnieniu.
Czerwone krwinki
Erytrocyty (RBC) są podstawowymi składnikami krwi. To do nich należy transport tlenu i dwutlenku węgla w obrębie naszego ciała. Ich norma u kobiet wynosi 3,9–5,6 M/µl, a u mężczyzn 4,5–6,5 M/µl. Podwyższony poziom tych krwinek zdarza się rzadko. Zazwyczaj pojawia się u osób, które często przebywają w wysokich górach. Niekiedy wywołuje go nowotworowy rozrost krwinek czerwonych lub nadmierna produkcja hormonu pobudzającego wytwarzanie erytrocytów. Za to zmniejszenie ilości czerwonych krwinek we krwi świadczy o anemii. Spowodowana ona może być niedoborem żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego. Także ciąża, znaczna utrata krwi lub choroby nerek przyczyniają się do niedokrwistości.
MCV, MCH, MCHC i hematokryt
MCV to średnia objętość pojedynczej krwinki. Norma u kobiet 81-99 fl, a u mężczyzn 80-94 fl. Zbyt wysoka wartość MCV świadczy o niedoborze witaminy B12 lub kwasu foliowego, co wskazuje na niewydolność wątroby lub niedoczynność tarczycy. Zbyt niska występuje w niedokrwistości wywołanej niedoborem żelaza. MCH określa średnią masę hemoglobiny w erytrocycie. U kobiet wynosi ona 27-31 pg, a u panów 27-34 pg. Podwyższona wartość świadczy o sferocytozie, a obniżona o zaburzeniach wodno-elektrolitowych typu hipotonicznego przewodnienia. MCHC dotyczy średniego stężenia hemoglobiny w krwince. Jego norma to 33-37 g/dl, a zmiany w obrębie tego wskaźnika wskazują na te same zmiany, co w opisie MCH. Hematokryt (HCT) określa stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości osocza. Zależy on nie tylko od ilości erytrocytów, ale także od ich wielkości. Norma dla kobiet to 37-47%, a mężczyzn 40-51%. Podwyższony występuje przy czerwienicy i odwodnieniu, a obniżony sugeruje anemię.
Leukocyty
Leukocyty to ogólna nazwa wszystkich białych komórek krwi, odpowiedzialnych za obronę organizmu przed patogenami. Powstają one w szpiku kostnym i tkance limfatycznej. Ich norma znajduje się w dość szerokich ramach, wynoszących 4,1–10,9 K/µl. Nadmiar leukocytów nazywamy leukocytozą. Może mieć ona przyczyny fizjologiczne, takie jak wysoka temperatura, ciąża, stres lub duża aktywność fizyczna. Niekiedy wskazuje też na stany zapalne, uszkodzenia tkanek, infekcje, nowotwory lub zatrucia. Zbyt mała liczba białych krwinek to leukopenia. Świadczy ona o wirusowych chorobach zakaźnych, uszkodzeniu szpiku, ciężkich zakażeniach bakteryjnych, przerzutach nowotworowych do szpiku kostnego lub białaczce. Wśród leukocytów wyróżniamy neutrofile, eozynofile, bazofile, monocyty i limfocyty. Ich liczbę określa się oddzielnie w badaniu morfologii krwi.
Limfocyty i monocyty
Limfocyty (LYMPH) to białe krwinki, które rozpoznają antygeny. Ich norma wynosi 1,0-4,5 x 109/l. Poziom tych komórek wzrasta w przebiegu chorób immunologicznych, odry, świnki, gruźlicy, różyczki, kiły, krztuśca, białaczki lub chłoniaków. Spadek za to wynika z przewlekłego stresu lub leczenia glikokortykosteroidami. Monocyty (MONO) odpowiedzialne są za usuwanie obumarłych tkanek i bakterii. Norma tych krwinek wynosi 0-0,8 x 109/l. Wzrost ich liczby powyżej normy może być spowodowany przez schorzenia takie jak gruźlica, bruceloza, kiła, zapalenie wsierdzia, zakażenia pierwotniakowe, urazy po operacjach czy niektóre nowotwory. Zmniejszona liczba wynika z infekcji oraz stosowania niektórych leków.
Neutrofile, eozynofile i bazofile
Neutrofile (NEUT) są odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną przeciwko bakteriom i innym patogenom, na które szybko reagują. Ich norma to 1,8-7,7 x 109/l. Wzrost ich liczby świadczy o zakażeniach, nowotworach, zawałach, chorobach metabolicznych czy hematologicznych. Zbyt niski poziom może być spowodowany zakażeniami grzybiczymi, wirusowymi, bakteryjnymi lub pierwotniakowymi. Eozynofile (EOS) to granulocyty kwasochłonne, których norma wynosi 0-0,45 x 109/l. Wzrost ich liczby wywołują choroby pasożytnicze, alergiczne i zakaźne. Spadek za to świadczy o zakażeniach, oparzeniach, urazach lub działaniu hormonów nadnerczowych. Bazofile (BAS) mają właściwości żerne, dlatego wchłaniają obce komórki i drobnoustroje. Ich poziom oscyluje we krwi w granicach 0-0,13 x 109/l. Nadmiar tych komórek występuje przy alergiach, chorobach zapalnych przewodu pokarmowego czy niedoczynności tarczycy. Zbyt mała ich liczba świadczy o nadczynności tarczycy, silnym stresie lub ostrej infekcji.
Trombocyty
Trombocyty nazywane są płytkami krwi. Nie mają jąder i biorą udział w zasklepianiu rany po urazie. Razem z białkiem o nazwie fibryna tworzą siateczkę, która powstrzymuje wypływ krwi. W zdrowym organizmie jest ich około 130-450 x 109/l. Nadpłytkowość, czyli nadmiar trombocytów, spotykany jest w przypadku przewlekłych stanów zapalnych czy w niektórych chorobach nowotworowych. Pojawia się także po usunięciu śledziony i w trakcie regeneracji po krwotoku. Zbyt mała ilość trombocytów, czyli małopłytkowość, świadczy o niedobrze witaminy B12 lub kwasu foliowego. Jej przyczyną może być również uszkodzenie szpiku kostnego lub przyjmowanie niektórych leków.
Morfologia krwi – co warto o niej wiedzieć?
Badanie polega na pobraniu 5 ml krwi do specjalnych probówek z roztworem zapobiegającym jej krzepnięciu. Przed nim pacjent nie powinien nic jeść przez co najmniej 8 godzin. Wykrycie jakichkolwiek nieprawidłowości wymaga powtórzenia procedury, ponieważ błędy laboratoryjne są stosunkowo częste. Morfologia krwi może być wykonywana profilaktycznie, w celu wykrycia infekcji lub anemii czy ogólnej oceny gospodarki wodnej. Pamiętajmy, że wyniki analiz powinny być przedstawione lekarzowi. Samodzielna ocena naszego zdrowia na ich podstawie może jedynie prowadzić do wysnucia przez nas błędnych wniosków. Morfologia krwi dopiero w połączeniu z wywiadem lekarskim i innymi badaniami jest w stanie dać nam właściwy obraz choroby.
Karolina Solga